ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ 130 ΧΡΟΝΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ - ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΄

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ 130 ΧΡΟΝΙΑ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ - ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΄

(Διοργάνωση από την Ομοσπονδία Θεσσαλικών Σωματείων Αττικής

«Η ΠΑΝΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΣΤΕΓΗ» υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Θεσσαλίας)

Αθήνα 19-20 Νοεμβρίου 2011 – Αίθουσα « Παρνασσός »

1^η Συνεδρία(11.οο – 12.οο)

ΑΡΓΙΘΕΑ  ΚΑΙ  ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Εισηγητής: Μενέλαος Νικ. Παπαδημητρίου, Δικηγόρος Αθηνών

                                                                   Λαογράφος, Συγγραφές 
                  

Κυρίες και Κύριοι,

πολύ μεγάλη η τιμή που μου έγινε από την Πανθεσσαλική Στέγη να είμαι εισηγητής σήμερα στο Συνέδριο για τα 130 χρόνια απελευθέρωσης της Θεσσαλίας από τον Τουρκικό ζυγό, μα και πολύ μεγάλο το φορτίο του θέματος που ανέλαβα- που γίνεται ακόμα πιο βαρύ στους ώμους μου - όταν σε μικρό χρονικό περιθώριο καλούμαι να το αναπτύξω. Ένεκα τούτου σας ενημερώνω εξ αρχής  πως θα περιορισθώ σε ορισμένα ιστορικά γεγονότα και ζητήματα που αφορούν την ΑΡΓΙΘΕΑ και τη συμμετοχή της στην απελευθέρωση της ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ .  Η όλη μου δε εργασία θα παραδοθεί στο Προεδρείο για να συμπεριληφθεί σε τυχόν έκδοση Πρακτικών του Συνεδρίου.

     Η Θεσσαλία υπήρξε κοιτίδα του Πνεύματος και του Ελληνικού Πολιτισμού.

     Ένα μικρό τμήμα αυτής είναι ο ορεινός και δυσπρόσιτος τους χειμερινούς μήνες - ακόμα και σήμερα – Δήμος Αργιθέας Καρδίτσας στα Δυτικά των Αγράφων και με όρια που ακουμπούν στους Νομούς Τρικάλων, Άρτας, Αιτωλοακαρνανίας και Ευρυτανίας, με φράχτη προς την Άρτα το μυθικό Αχελώο στη σύνδεση της Θεσσαλίας με την Ήπειρο μέσω της Γέφυρας Κοράκου.

      Προ της ισχύος του νόμου ΔΝΖ ήτο ένας από τους δέκα τρείς Δήμους του Νομού Καρδίτσας ( σήμερα ένας από τους επτά) και περιελάμβανε τις Κοινότητες: Αραχωβίτσας(Μάραθος), Αργυρίου, Βλασίου, Βραγγιανών, Γρυμπιανών(σήμερα οικισμός Βραγγιανών), Σελιπιανών (Καταφύλλι), Σπυρέλου(Πετροχώρι), Μεζήλου(Δροσάτο), Λεοντίτου, Κομπλεσίου(Φουντωτό), Στεφανιάδος, Κουμπουριανών, Πετρίλου, Λιασκόβου(Πετρωτό), Τριζώλου(Καρυά), Μεσοβουνίου, Κνισσόβου(Αργιθέα), Γλογοβίτσας(Θερινό), Μολεντζικού(Καλή Κώμη), Μαρτεντσικού(Ελληνικά) και Μπουκοβίτσας( Ανθηρό).

     Τα χωριά της Αργιθέας είναι εγκατασπαρμένα, ως αητοφωλιές, στις πλαγιές των βουνών των Αγράφων της Πίνδου με τις άγριες φυσικές ομορφιές, με τους κατοίκους της κυρίως φτωχούς γεωργοκτηνοτρόφους, που χαρίσματα έχουν τα ευγενικά αισθήματα- τον αλτρουϊσμό, την παροιμιώδη φιλοξενία, την πατριωτική συνείδηση. Έδωσαν δε στους απελευθερωτικούς αγώνες, συμμετέχοντας με τα παιδιά τους στις επαναστάσεις κατά των Οθωμανών για την απελευθέρωση του Έθνους, για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας και της Αργιθέας.

     Η φυσική στρατηγική σημασία του γεωγραφικού ανάγλυφου στην Αργιθέα και στα Άγραφα καθώς και στα Ραδοβίζια Άρτας δίνει σημαντικό πλεονέκτημα για επαναστατικές ενέργειες. Οι γέφυρες στον Αχελώο και στους παραποτάμους του (Κοράκου, Λιασκόβου, Τριζόλου, Αργιθέας, Μεζήλου, Στεφανιάδας  και Μαρτεντσικού- σήμερα Ελληνικών), οι οχυρές θέσεις στο Σιάμ (Οξυά), στον Άγιο Νικόλαο και κατά την παραποτάμια οδό στον Τυρολόγο, στην Παναγία τη Σπηλιώτισσα, στη Στεφανιάδα και στην Κρανιά-Λούκα με τις εξόδους από Τρία Σύνορα Πετρίλου και από Λεοντίτου – Στεφανιάδα προς την Ελεύθερη Ελλάδα, τα περάσματα του Τυμπάνου, το Καλατόρι κι ο Πουλημένος, το Κάστρο του Χαϊντούτη, τα 5 Αδέρφια καθώς και τα στενά της Πόρτας και του Μουζακίου όποιος τα κατείχε είχε και τον έλεγχο της περιοχής.

     Αφού βέβαια μιλάμε για απελευθέρωση της Θεσσαλίας περιληπτικά να θυμίσω πως Πρόδρομοι στην Επανάσταση του 1821 υπήρξαν οι Θεσσαλοί  Ρήγας Φεραίος (Εθνομάρτυρας), Διονύσιος Σκυλόσοφος ή Φιλόσοφος, ο Επίσκοπος Φαναρίου Σεραφείμ, οι σφαγιασθέντες κατά τα Ορλωφικά 3.000 Τρικαλινοί και Λαρισινοί, οι Μεγάλοι Λόγιοι Άνθιμος Γαζής, Κων/νος Κούμας, ο Φιλιππίδης, ο Οικονόμου εξ Οικονόμων και τόσοι άλλοι.

     Περιληπτικά επίσης να αναφέρω πως στα βουνά της Θεσσαλίας έδρασαν από τις μεγαλύτερες μορφές Αρματωλοί και Κλέφτες όπως ο Κατσαντώνης κι ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, οι ανδρείοι Στουρνάρας, Χατζηπέτρος, Βλαχάβας, Νικοτσάρας, Μπουκουβάλας, Μπασδέκης, Καρατάσος, Γάτσος, Γεωργάκης Ολύμπιος κ.α. Όλοι γνωρίζετε και γνωρίζουμε πως στην Επανάσταση του 1821 ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ξεσηκώνει τα Άγραφα, οι Στουρνάρηδες τα χωριά του Ασπροποτάμου και ο Άνθιμος Γαζής το Πήλιο.

     Ανέφερα τα παραπάνω για να φτάσω και στην Αργιθέα.

     Οι Τούρκοι στα Άγραφα και στην Αργιθέα για πρώτη φορά εγκαθίστανται το 1832 στην Οριογραμμή του νέου Ελληνικού Κράτους αφού η Αργιθέα με τη συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως στις 21.7.1932 έμενε υπό τον έλεγχό τους και τα σύνορα ήταν από την Αφωρεσμένη Κομπλεσίου ως το Φελίκι και τη Μυρμιτζάλα Βραγγιανών. Οι οροφυλακές των Τούρκων εγκαθίστανται σε φυλάκια, όπως Στεφανιάδας-Βραγκιανών. Στο Λιάσκοβο (Πετρωτό) είχαν την έδρα του Λόχου και την έδρα της διοίκησης της περιοχής. Στη θρυλική Γέφυρα Κοράκου έφκιασαν τις ΚΟΥΛΙΕΣ, μία από την πλευρά της Αργιθέας που στέκεται όρθια και σήμερα και περιμένει την αναστήλωσή της και μια από την πλευρά της Βρεσθενίτσας Άρτας.

     Ο εκ Λιασκόβου(Πετρωτού) Αργιθέας Αθανάσιος Αλεξανδρής, μυημένος στη Φιλική Εταιρία, παίρνει μέρος στην Επανάσταση του 1821- συλλαμβάνεται και γλιτώνει από θαύμα τον απαγχονισμό. Μαζί με τον Χατζηπέτρο καταφεύγουν στο Μεσολόγγι, ενώ οι Ζαχαράκης και Δημήτριος Τσολάκογλου απαγχονίζονται στη Λάρισα τη εντολή του Χουρσίτ Πασά.

     Ο Αθανάσιος Αλεξανδρής και όλη η οικογένεια των Αλεξανδραίων είναι πρώτοι και παντού στους Αγώνες όπως θα δούμε αμέσως μετά.  Στην Επανάσταση του 1854 υπό την αρχηγία του Χατζηπέτρου είναι πρωτεργάτης στην Αργιθέα και στα Άγραφα μαζί με τον επίσης μεγάλο Αργιθεάτη επαναστάτη Γεώργιο Καραούλη από τη Στεφανιάδα.

     Στην Επανάσταση του 1867 ο ίδιος συμμετέχει υπό τον σωματάρχην Κυριάκην.

     Στην Επανάσταση του 1878 μετέχουν οι Αργιθεάτες Δημήτριος και Γεώργιος Αλεξανδρής, ο Θ. Ποζιός και άλλοι υπό τον ηρωϊκό αξιωματικό Κ. Ισχόμαχο και παίρνουν μέρος στις μάχες του Μουζακίου και της Πόρτας παζάρ καθώς και στη σημαντική μάχη της Ματαράγκας, όπου δοξάστηκε η μαχόμενη Θεσσαλία και απορούσαν οι ξένοι- ενημερωμένοι από ανταποκριτές τους.

     Στη μάχη του Μουζακίου λείπει ο Μεγάλος Αργιθεάτης Επαναστάτης Γεώργιος Καραούλης που έχει χάσει τη ζωή του το 1874 σε ατύχημα.

Σε αυτή τη μάχη φέρεται να ηγείται ενός τμήματος και να πολεμάει          ο Μποκοβιτσιάνος( Ανθηριώτης) Φώτιος Τσαντούλας μετέπειτα Δήμαρχος της Αργιθέας.  Σημειούται εδώ με την ευκαιρία πως οι Δημήτριος Αλεξανδρής, Φώτιος Τσαντούλας και Δημητρούλας Οικονόμου(από τα Βραγγιανά), καταξιωμένοι από τους αγώνες τους στην περιοχή μας για την ελευθερία έγιναν οι πρώτοι Δήμαρχοι του νεοσυσταθέντος Δήμου Αργιθέας.

      Οι επαχθείς φόροι καθώς και οι Αλβανοί φοροεισπράκτορες και τα αποσπάσματά τους που είναι ο φόβος και ο τρόμος των Ελλήνων,(ακόμα και των Αργιθεατών όπως προκύπτει από τη μεγάλη σφαγή που έκαμαν στην Αγία Σωτήρα Βραγκιανών και αλλού) κάνουν ανυπόφορη τη ζωή  . Η Ρωσική Κυβέρνηση( για τους δικούς της λόγους και συμφέροντα) υπέθαλψε το όραμα των Ελλήνων για την επανάσταση του 1854 αν και όπως προκύπτει από έγγραφα της μυστικής διπλωματίας ο Τσάρος Νικόλαος ο Α΄ δηλώνει το Φεβρουάριο του 1855 στον Άγγλο πρεσβευτή Χάμιλτον: « Δεν επιθυμώ την Ελλάδα μεγάλην ή την επανίδρυσιν της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Θα επεθύμουν να φονευθεί και ο τελευταίος Ρώσος στρατιώτης και να εξοδεύσω και το τελευταίον ρούβλιον, παρά να επιτρέψω την εδαφικήν επέκτασιν της Ελλάδος»  .

     Ευνόητο είναι πως οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις – ΑγγλοΓάλλοι- έχοντας αντίθετα συμφέροντα με τους Ρώσους είναι υπέρ των Τούρκων.

     Τα σύνορα του Ελληνικού Κράτους το 1830 άφησαν αλύτρωτη και  εκτός τη Θεσσαλία, την Ήπειρο και όλη τη Βόρεια Ελλάδα αφού αυτά σταμάτησαν στο Δομοκό. Ο αγώνας της δεν έπαψε από το 1828 ως το 1881 με σημαντικά γεγονότα και με επαναστατικά κινήματα-σκληρές μάχες που εκδηλώθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα σε Ήπειρο και Θεσσαλία.

     Άνθρωποι των τεχνών και των γραμμάτων και αγωνιστές του 1821 όπως οι Κων/νος Παπαρρηγόπουλος, Αλέξανδρος Ραγκαβής, Παναγιώτης Σούτσος, Κίτσος Τζαβέλλας, Χριστόδουλος Χατζηπέτρος, Θεόδωρος Γρίβας, Νικόλαος Φιλάρετος κ.α. συντηρούν τις σπίθες της φωτιάς για την απελευθέρωση και στηρίζουν τον αγώνα παντοίω τρόπω.

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ του 1854

     Προοίμιο της Επανάστασης του 1854 είναι οι συγκρούσεις στις 25.12.1853 στη Σκουληκαριά  και στις 15.1.1854 η Σημαία υψώνεται στα Ραδοβίζια Άρτας και συγκεκριμένα στο χωριό Μπότσι (σημερινή Μεγαλόχαρη). Σημειούται εδώ η αδερφική σχέση που συνδέει τους Αργιθεάτες με τους Ραδοβιζινούς (ο Αθανάσιος Αλεξανδρής, ο Γεώργιος Καραούλης, οι Γιαννούλης και Αθανάσιος Οικονόμου από Βραγκιανά, ο Γεώργιος Καναβός από το Ανθηρό έχουν με τους Κοσσυβακαίους από το Μπότσι φιλικές σχέσεις- είναι άλλωστε και Προεστοί στα Χωριά τους).

     Στα μέσα Ιανουαρίου 1854 η επανάσταση από τα Ραδοβίζια περνάει στην Αργιθέα  ενώ την ίδια χρονική στιγμή ο Δημήτριος Τσιγαρίδας, Οπλαρχηγός των Αγράφων, με 300 ενόπλους χτυπά τις Τούρκικες φρουρές στη Νευρόπολη και στην Καστανιά Καρδίτσας.

     Τον Ιανουάριο του 1854 έφτασε από το Βάλτο στα Βραγκιανά ο Κώτσος Μανωλίδης με σώμα 35 εθελοντών και εκεί αφού στρατολογεί άνδρες από Αργύρι και Σελιπιανά(Καταφύλλι) καθώς και από Γρυμπιανά- Βραγκιανά επιτίθεται κατά της Τούρκικης φρουράς στο Φελίκι και τους απωθεί προς τη Γέφυρα Κοράκου. Μαθαίνοντας το γεγονός αυτό ο διοικητής των Τούρκων Αλήκος Σελίτσανης που είναι στρατοπεδευμένος στο Λιάσκοβο απειλεί με εκδίκηση και χαλασμό τους Αργιθεάτες ζητώντας τους υποταγή.

     Στις 18-20 Ιανουαρίου 1854 ο πόθος για την ελευθέρωση οδηγεί την Αργιθέα στην Επανάσταση. Οι Αλεξανδρήδες από το Λιάσκοβο, ο Γεώργιος Καραούλης από Στεφανιάδα, ο Γιαννούλης Οικονόμου από Βραγκιανά, ο Γεώργιος Καναβός από Μπουκοβίτσα και οι άλλοι Πρόκριτοι των Χωριών ξεσηκώνουν τον κόσμο και επανδρώνουν τα πρώτα επαναστατικά τμήματα.

     Από τις μέχρι τώρα υπάρχουσες βιβλιογραφίες παρουσιάζονται τρείς διαφορετικές εκδοχές για το χωριό της Αργιθέας όπου έγινε η Επαναστατική σύσκεψη. Τις αναφέρω, δίχως να πιστεύω πως αυτές οφείλονται σε τοπικισμό κάποιων εκ των συγγραφέων ούτε και εμού αφού ουδείς εξ αυτών αναφέρεται για το Χωριό του.

     α) Κατά τον καθηγητή-ιστορικό Χρήστο Γκλέζο(από Πετρωτό Αργιθέας) η σύσκεψη αυτή έγινε στο Μοναστήρι της Παναγίας Επισκοπής Βραγκιανών. Η επανάσταση κηρύσσεται επίσημα στις 25.1.1854

     Σε δύο(2) ενθυμήσεις που βρήκε ο Χρήστος Γκλέζος στις 21.8.1984 σε ένα παλαιό Πεντηκοστάριο του Αγ. Νικολάου Πετρωτού γραμμένες από τον Α. Μητρόπουλο καταγράφονται τα γεγονότα ως εξής:

           

          1854 Γεναρίου 26 Λιάσκοβον

κάνω θύμησην  τον καιρόν που έκαμαν την

επανάστασιν τα Βραγγιανά στο μοναστήρι

Επισκοπή οι Πρόκριτοί μας Θανάσης Αλεξαντρής,

Γιαννούλης Κονόμος, Καραούλης, Ε. Θεοδοσόπουλος,

Πουζιός, Ματσούκης, Μανώλης και άλλοι

υπόγραψαν την προκήρυξιν.

                           Α. Μητρόπουλος ο γράψας

(Κατά τη γνώμη μου ο Ματσούκης είναι ο Ραδοβιζινός οπλαρχηγός

και ο Μανώλης είναι ο Κώτσος Μανωλίδης).

     Στις 25.Ιανουαρίου 1854, ημέρα του Αγ. Γρηγορίου, στην Παναγία Επισκοπή δίνεται ο παρακάτω όρκος:

     « Ορκίζομαι εις το ιερόν ευαγγέλιον, εις την Αγίαν Τριάδαν και τον Εσταυρωμένον, ότι λαμβάνων εις χείρας τα όπλα δεν θέλω καταθέσει αυτά ει μη αφού αποδιώξω τους τυράννους μου Οσμανλήδες από την γήν των πατέρων μου, αποκαθιστών ελευθέραν την πατρίδαν μου. Ορκίζομαι προσέτι εις τον Ύψιστον ότι θέλω υπερασπίζεσθαι την σημαίαν και τους συντρόφους μου, χύνων αν χρεία το καλέσει και την τελευταίαν σταλαματιάν του αίματός μου υπέρ αυτών>>.

     Αμέσως μετά συνέταξαν την επαναστατικήν προκήρυξιν (δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΑΙΩΝ των Αθηνών στις 9.2.1854 – Χρ. Γκλέζος σελίς 312) με την οποίαν καλούσαν τους Αγραφιώτες- Αργιθεάτες σε εξέγερση κατά των Τούρκων. Αυτή έχει επί λέξει:

                              «Τουρκικά» Άγραφα 26.1.1854

Πατριώται,

Φωνή ήχησεν εις τας ακοάς ότι συμπολίται μας Ηπειρώται ήρπασαν τα όπλα ζητούντες την ανεξαρτησίαν των, έναντι του προ αιώνων τυράννου. Δράξατε όθεν, συμπατριώται, τα όπλα σας, θέσατε την χείραν σας εις την καρδίαν σας, στρέψατε τα όμματά σας προς την ανατολήν και ευχόμενοι προς τον Ύψιστον κινηθήτε, μιμηθείτε τους προγόνους μας και χύσατε το αίμα προς τιμήν της Πατρίδος, της Θρησκείας, της Τιμής και της Ελευθερίας.

     Σεις δε οι ελεύθεροι πατριώται των ελευθέρων Αγράφων, οι ελευθερωθέντες κατά το σώμα και δεδουλωμένοι κατά την καρδίαν, δώσατε χείρα βοηθείας προσκαλούντες και τους σποράδην ευρισκομένους εις την ελευθέραν Ελλάδα Αγραφιώτας.

                            Οι Πρόκριτοι των Τουρκικών Αγράφων».

    Σημειώνεται πως η ίδια εφημερίδα ΑΙΩΝ των Αθηνών στις 30 Ιανουαρίου του 1854 σε άρθρο της έγραφε:

     «Από Κοράκου γεφύρι μέχρι Πετρίλου επαναστάτησαν όλα τα χωρία. Και συγκεντρωθέντες 400 περίπου εις Μικρά Βραγγιανά και Στεφανιάδα, υπό τας διαταγάς διαφόρων Προεστών του Τόπου, Χριστιανών Κολιτζίδων και του Γεωργίου Καραούλη διευθύνθησαν τη 25 Ιανουαρίου εις χωρίον Σιάμι( σημερινή Οξυά) και εκείθεν συμπεριλαμβάνοντες άλλους 100 οπλοφόρους Χριστιανούς, μεταβαίνουσι εις Τρίκαλα.

     Απόσπασμά τι δε συγκείμενον εξ εκατό εκ των ανωτέρω 400 έμεινεν εις το χωρίον Λιάσκο(βο) πολιορκούντες στενώς τον Αλήκον, πρώην κολτζήν, όστις πιστεύεται ότι ήδη παρεδόθη».

     Ο στρατηγικός σχεδιασμός φέρεται έτσι να είχε την εξής διάταξη:

     Ο Γεώργιος Καραούλης με το τμήμα του κινήθηκε από Βραγγιανά προς το χωριό του Στεφανιάδα και εκείθεν προς Πετρίλο-Σιάμ(Οξυά) και εξεδίωξε τους Τούρκους από την Ανατολική Αργιθέα.

     Ο Αλεξανδρής με τον Κώτσο Μανωλίδη κινήθηκαν προς Λιάσκοβο(Πετρωτό) όπου φέρεται να πείσθηκε ο Τούρκος Αλήκος Σελίτζανης μετά από συνεννόηση με τον Αλεξανδρή και να έφυγε για τα Τρίκαλα. Τα παραπάνω γεγονότα προκύπτουν από ενθύμηση του Α. Μητρόπουλου , όπως αναφέρει ο Χρήστος Γκλέζος (σελ.313) και έχει ως εξής: 

               « 1854 Γεναρίου 29 Λιασκόβου κάνω θύμησην

Τον καιρόν όπου ο Θανάσης Αλεξαντρής έκαμε καπάκια με τους Τούρκους, τον Αλήκον να….φύγουν στο Μουζάκι και συμφωνήσαμεν όλοι εμείς. Οι Τούρκοι έφυγαν ασφαλείς. Το γράφω για θύμηση. Τι θα γένει ο Θεός ξέρει.

     Ταμπούρια έκατσαν στη Μποκοβίτσα(Ανθηρό)και σώμα στο Σιάμου ( Οξυά). Ήρθαν αρβανίτες 150 εις Μποκοβίτσα και φύγαν άπρακτοι από Κατούσι εις Παλιοκαρυά.»

                                         Ο ίδιος γράψας/ Α. Μητρόπουλος 

     β)Κατά τον Βραγκιανίτη συγγραφέα Βασίλειο Κοτσιώρη και τον καθηγητή Δημήτριο Κουτρούμπα – που δέχεται την άποψη του Κοτσιώρη- η προκήρυξη υπογράφηκε στην Παναγία τη Σπηλιώτισσα.

     γ) Κατά τον αείμνηστο Δημήτριο Αγραφιώτη (από Αργιθέα - παλαιό Κνίσσοβο) και τον Χρήστο Μηλίτση η σύσκεψη έγινε στη Μπουκοβίτσα( σημερινό Ανθηρό) όπου συνάχθηκαν οι Αλεξανδρήδες από το Λιάσκοβο, οι Οικονομαίοι από Βραγκιανά και οι Χαϊντούτης (Λεοντίτο) με Γεώργιο Καραούλη από Στεφανιάδα( δεξί του χέρι και πρωτοπαλλήκαρό του είχε τον Μποκοβιτσάνο Παναγιώτη Κορλό του Γεωργίου ).

      Στη σελίδα 15 αναφέρει ο Αγραφιώτης πως έφτασε στην Αργιθέα και στρατοπέδευσε στη Στεφανιάδα ο δασονόμος Κώτσος Μανωλίδης με 35 παληκάρια του  … Την άλλη μέρα ξημέρωσαν στη Μπουκοβίτσα, όπου συγκρότησαν το στρατόπεδό τους οριστικά. Εκεί έφτασαν κι ενίσχυσαν αριθμητικά την επαναστατική δύναμη ο Καραούλης, ο Σελίμης, ο Οικονόμου και οι Αλεξανδραίοι.

     Στη δε σημείωση με αριθμό 38 που έχει στην ίδια σελίδα ο Αγραφιώτης γράφει επί λέξει: Πιστεύουμε, χωρίς να θέλουμε να υποτιμήσουμε το ρόλο του μοναστηριού της Παναγιάς της Σπηλιώτισσας, πως δεν υπάρχει λόγος να δεχτεί κανείς την άποψη του Β. Ε. Κοτσιώρη, που τη δέχτηκε και ο Δ. Κουτρούμπας στη διατριβή του(βλέπε σημείωσή μας 28 παραπάνω) ότι δηλαδή η προκήρυξη αυτή υπογράφτηκε στο μοναστήρι της Σπηλιάς. Στις 26.1.1854 το σύνολο των προκρίτων και των σωματαρχών της αρτινής περιοχής και της αργιθεάτικης κατά κύριο λόγο βρισκόταν στη Μπουκοβίτσα και ανάμεσά τους κι αυτοί που, κατά τον Κοτσιώρη, υπόγραψαν την προκήρυξη: Αλεξανδραίοι, Οικονόμου και Σελίμης. Εκεί ήταν και ο Κώτσος Μανωλίδης κι ο Καραούλης. Δεν είναι καν λογικό να υποστηρίξει κανείς πως ξεκίνησαν όλοι μαζί , έκαναν το δρόμο Μπουκοβίτσας-Σπηλιάς, απλώς, για να υπογράψουν την προκήρυξή τους, ενώ μπορούσαν μια χαρά να πάνε στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής στο ίδιο χωριό και να δώσουν επίσημο και θρησκευτικό τόνο. στο  βαρυσήμαντο αυτό έγγραφό τους. Αξίζει να παρατηρηθεί ότι η απόσταση ως τη Σπηλιώτισσα είναι αρκετά μεγάλη κι ο δρόμος δύσκολος.

     Κατά πληροφορίες που προσωπικά είχα από γεροντότερους Ανθηριώτες και με ιστορικό λόγο- ως γνωρίζοντες πρόσωπα και πράγματα- τους Γεώργιο Γώγο ή Παπασπύρο, Σπύρο Μπαλάνο του Πέτρου, Κων/νο ή Κώτσιο Κουτή ή Καναβό του Φωτίου και Δημοσθένη Καναβό του Χαραλάμπους αλλά και από τον πατέρα μου Νικόλαο Παπαδημητρίου του Ηλία φαίνεται πως πράγματι στη Μπουκοβίτσα έγινε συγκέντρωση στην οικία του Προεστού Γεωργίου Καναβού( σώζεται η πιστόλα του)- στενού φίλου του Αθανασίου Αλεξανδρή και μυημένου από αυτόν –στην οποία συμμετείχε και ο ιερέας Δημήτριος Παπαδημητρίου. Ανάφεραν για παρουσίες του Αλεξαντρή, του Καραούλη( δεξί του χέρι ο Ανθηριώτης Παναγιώτης Κορλός όπως προείπα), του Κονόμου από τα Βραγγιανά και ενός  Κώστα Μανώλη(προφανώς του Κώτσου Μανωλίδη). Εδώ έδωσαν λόγο τιμής και όρκο για την Επανάσταση και εν συνεχεία έδωσαν μυστικά τόπο συνάντησης την Παναγία τη Σπηλιώτισσα που είναι στο μέσον της Αργιθέας και έχει σπουδαία στρατηγική και οχυρωματική θέση. Εκεί μετέβησαν και οχυρώθηκαν, αργότερα δε πολιορκήθηκαν οι επαναστάτες από τους πασάδες των Ιωαννίνων και των Τρικάλων.

     Κατά τη γνώμη μου οι Αργιθεάτες που ήσαν μυημένοι και κινούσαν τα νήματα της επανάστασης, για να μη γίνουν αντιληπτοί από τους Τούρκους και Τουρκαλβανούς για τις κινήσεις τους, με βάση και το γεωγραφικό ανάγλυφο της περιοχής, συγκεντρώθηκαν μυστικά στην Παναγία Επισκοπή Βραγκιανών, στη Μπουκοβίτσα και στο Πετρίλο σε προεπαναστατικές ίσως συσκέψεις και ζήτησαν από τους Προκρίτους να πάρουν τον αγώνα της απελευθέρωσης στην πλάτη τους, να βγουν μπροστά με τα όπλα και να εκδιώξουν τις φρουρές των Τουρκαλβανών από τα χωριά. Και ύστερα, αφού συμφώνησαν, και πάλι διακριτικά συμπτύχθηκαν προς την Παναγία τη Σπηλιώτισσα όπου και ορκίσθηκαν και κήρυξαν και από εκεί την επανάσταση, ίσως επαναλαμβάνοντας τον όρκο. Και αυτό γιατί φαίνεται αδιαμφισβήτητος ο όρκος στην Παναγία Επισκοπή μετά την παραπάνω ενθύμηση που ανεύρε και δημοσίευσε ο καθηγητής Χρ. Γκλέζος. Λόγω του περιορισμένου του χρόνου δεν μπορώ να επεκταθώ περαιτέρω με λεπτομέρειες.

     Να σημειώσω εδώ πως οι Ιερές Μονές της Αργιθέας ( Παναγία Σπηλιάς, Κώστη, Αγία Σωτήρα Βραγκιανών, Μονή Πετρίλου, Μονή Βλασίου, Μονή Κατουσίου κ.α) καθώς και οι Μονές Αγ. Τριάδας στη Σκλάταινα και Αγίου Γεωργίου στο Μαυρομμάτι  βοήθησαν την πνευματική δραστηριότητα και τη διάδοση των γραμμάτων βοηθώντας και στους απελευθερωτικούς αγώνες. Υπήρξαν καταφύγια των διωκομένων, αποθήκες πυρομαχικών και για αυτό έγιναν στόχος των εχθρών με επιδρομές, καταστροφές, λεηλασίες και σφαγές. Όπως δε παρατηρούμε και από τη βιβλιογραφία τα περισσότερα στοιχεία για τα ιστορικά γεγονότα εκείνης της περιόδου διασώθηκαν από ενθυμήσεις σε Ευαγγέλια και γενικά σε εκκλησιαστικά βιβλία, ακόμα και σε τοίχους. Επί παραδείγματι στον τοίχο του νάρθηκα της Μονής Κατουσίου διασώθηκε ενθύμηση ότι: «Κατά την 16^ην Μαΐου 1854 επέρασαν επαναστάται υπό τον αρχηγόν Ιω(άννην) Κώσταν και αφιέρωσαν μία φοράδα»   

      Να μην ξεχνάμε πως οι επαναστάτες στα Ραδοβίζια επικράτησαν και οι Τούρκοι υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τα φυλάκιά τους στα χωριά της Άρτας.

    - Από επιστολή του Δημάρχου Απεραντίων Αθανασίου Αναγνώστου προς τον έπαρχο Ευρυτανίας προκύπτουν μεταξύ άλλων τα εξής:

       «………..Ο Ιωάννης Ράγκος κατέλαβε το χωρίον Βρεμενίστα-Βρεστενίτσα(σήμερα Πηγές) του Ραδοβιζίου, ο δε Σωτήρης Στράτος, διαβάς την γέφυραν Κοράκου φθάνει μετ’ ου πολύ εις Μικρά Βραγγιανά μεθ’ ικανού αριθμού πολεμοφοδίων…».

-         Από αναφορά του λοχαγού Μ. Αδάμ(από Καρίτσα) προς το Διοικητή του στο Καρπενήσι : « …ο Σωμα/ρχης Σωτ. Στράτος με 300 άντρες στρατωνίσθηκε στο Πετρίλο, ενώ ο Ιωάννης Ράγκος στη Μποκοβίτσα(Ανθηρό)  και στο Κνίσσοβο( Αργιθέα)».

-          

     Να σημειωθεί πως επαναστατούν και στα Χωριά των Αγράφων Καρδίτσας όπως τούτο δείκνυται από την παρακάτω προκύρηξη:             « Πανέλληνες

   Επί αιώνας τέσσαρας υπό την τυραννίαν των βαρβάρων διατελούντες και μη δυνάμενοι, καθό Έλληνες και ημείς, να ανεχθώμεν τας κακώσεις, τας ατιμίας,….δράξαντες και πάλιν τα καριοφίλλια και τας σπάθας εις τα χείρας μας, με τα οποία οι πατέρες μας ανέκτησαν την ελευθερίαν των, ορμώμεν κατά των βαρβάρων δια να τους αποδιώξωμεν εκ της πατρώας γης μας…» (Λ. Γριβέλλας).

                                Εν Καστανιά των Αγράφων τη 22 Φεβρ/ρίου 1854

                                      Οι Πρόκριτοι των Χωριών του Τμήματος

     Η παράθεση εδώ της Προκήρυξης γίνεται για να πιστοποιηθεί πως η Επανάσταση ήρθε από τα Ραδοβίζια Άρτας και την Αργιθέα και εξαπλώθηκε και στα υπόλοιπα Χωριά των Αγράφων.

     Αυτό το διάστημα ο Μεγάλος Αργιθεάτης Επαναστάτης που ονομάζεται Γεώργιος Καραούλης και δεν έχει καμία σχέση με τον Γεώργιο Καναβού Οικονόμου( περί αυτού θα αναφέρω αμέσως παρακάτω στα της επαναστάσεως του 1866 και της τότε προκηρύξεως) συνεχίζει τη δράση του κατευθυνόμενος με τον Αντώνιο Μπουκουβάλα και 340 ενόπλους προς το Νεοχώρι και πρωτοστατεί την 1 Μαρτίου 1854 σε μάχη κοντά στα Κανάλια, στις 7 Μαρτίου σε σφοδρή μάχη κοντά στο Φανάρι με τους Τουρκαλβανούς του Ισμαήλ Φράσαρη και στα μέσα Απριλίου 1854 στις μάχες στο Βελέσι-Μεγάλο Παλαμά και συνεχίζει τον κλεφτοπόλεμο ως το Σεπτέμβριο του 1854.

     Γεγονότα για την Αργιθέα και την Επανάσταση του 1854 αποδεικνύονται και από τα παρακάτω έγγραφα, ήτοι:

-         Από επιστολή-έγγραφο του Δημάρχου Απεραντίων

-          «14 Φεβρουαρίου 1854- προς το Βασιλικόν Επαρχείον Ευρυτανίας- Περί των εν Τουρκία Επαναστατών

-         Οι εν Τουρκία επαναστάται Χριστιανοί 600 τον αριθμόν, ευρίσκονται εις Πετρίλον και Μπουκοβίτζαν προτιθέμενοι ημέραν παρ΄ημέραν να εισβάλωσι εις τας πεδιάδας της Θεσσαλίας, αλλ’ ο χειμών κατέκλυσεν αυτούς, ώστε είναι αδύνατον ήδη να διέλθωσι τα χιονοσκέπαστα απέραντα όρη των Αγράφων »

-          

-         Από έτερο έγγραφο: « Εν Καρίτζα τη 22 Φεβρουαρίου 1854

-          3^ος Λόχος Ι ελαφρό τάγμα της Οροφυλακής

-           Προς την Διοίκησιν του Τάγματος Καρπενήσσι.

-         …….Περί καταστάσεως της Θεσσαλίας

Πληροφορούμεν την διοίκησιν του τάγματος ότι αναχωρούντες χθές λίαν πρωί από Πετρίλον μεθ’ όλου του υπό τας διαταγάς μου λόχου κατέλαβε το χωρίον τούτου ο Συνταγματάρχης Σωτήρης Στράτος με τους 300 οπαδούς του…»

     Όπως γνωρίζουμε η απελευθέρωση στην περιοχή των Ραδοβιζίων Άρτας, στην Αργιθέα και ευρύτερα στη Θεσσαλία δεν ήρθε με την επανάσταση του 1854. Ο αγώνας χάθηκε άδοξα αφού «οι σύμμαχοι» Αγγλο-Γάλλοι απέκλεισαν τον Πειραιά με το στόλο τους και υποχρέωσαν τους Βασιλείς Όθωνα και Αμαλία και την Κυβέρνηση να ανακαλέσουν το στρατό από τη Θεσσαλία και την Ήπειρο. Είναι οι ίδιοι που «διατάζουν και σήμερα…». Οι αγώνες και οι θυσίες πήγαν χαμένες. Οι Τούρκοι επανήλθαν…τα χωριά καταστράφηκαν και ο κόσμος έφυγε για την Ελεύθερη- για την Παλιά Ελλάδα. Η οικογένεια Αλεξανδρή φέρεται να μετοίκησε στο Ματσούκι του Αγρινίου και κάποιοι στη Λαμία.

    Ιστορική και άκρως συγκινητική είναι Η ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ του Χριστόδουλου Χατζηπέτρου που πρέπει να διδάσκεται και που έχει ως εξής:  

 « Στρατιώται, Θεσσαλοί των Αγράφων, της Πίνδου, του Ολύμπου.

Αποσυρόμεθα του αγώνος κύπτοντες εις τα ακαταμαχήτους περιστάσεις. Αλλ’ η γη των πατέρων μας , ο τόπος της γεννήσεώς μας είναι δίκαια απαράγραπτα δια παντός. Αν και προς καιρόν αποχωρούμεν, δεν λησμονούμεν. Αποθέτομεν τα όπλα ευέλπιδες ότι οι δυνατοί της γης θέλουσι εννοήσει»

Όμως « οι σταυραετοί του Ολύμπου» και « τα ξεφτέρια των Αγράφων» του Ρήγα Φεραίου δεν θα ησυχάσουν. Άλλωστε δεν τους αφήνουν προς τούτο και οι θηριωδίες των Τουρκαλβανών.

     Στις 18 Δεκεμβρίου 1862  Τουρκαλβανοί ήρθαν από την Άρτα και λεηλάτησαν την Αγια Σωτήρα Βραγκιανών σκοτώνοντας τον ηγούμενο Κωνσταντίνο, τον ιερέα Αθανάσιο Οικονόμου και έξι ακόμα λεηλατώντας τα πολύτιμα ιερά σκεύη. Υπάρχει βέβαια και προδοσία εδώ από ντόπιους όπως φαίνεται.

Σχετικό ποίημα αναφέρει:

                  Ο Άσπρος να κατέβαζε κι ο Κόρακας να έπεφτε

                  να μην περάσουν τα σκυλιά, αυτός ο σκύλο Τσέτσας

                  που πάτησε την Παναγιά και την Αγιά Σωτήρα.

                 Έσφαξε τον Κωνστάντινο και τον Παπαοικονόμου…

…..Το 1862 η προφορική παράδοση(Αντρέας Ηλία Χόντζιας 1899-1997) λέει πως οι Τούρκοι έκαψαν σπίτια στο Πετρίλο, πως οι Πετριλιώτες οχυρώθηκαν στη Μονή που πολιορκήθηκε και στη μάχη σκοτώθηκε ο Πάνος Βλαχογιάννης.

                 ΗΠΕΙΡΟ-ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΣ  ΑΓΩΝΑΣ 1866-69

     Το 1864 ο Αθανάσιος Αλεξανδρής με το πρόσχημα να χτυπήσει στην Αργιθέα τη ληστεία πείθει-  φτάνοντας ως τον ανώτερο Διοικητή των Τούρκων στη Θεσσαλονίκη- να αναλάβουν την τήρηση της τάξης οι Προεστοί. Έτσι με τον Χαλήλ πασά οργανώνουν την Αστυνομία με 350 άνδρες σε όλη την περιοχή.

     Τον Οκτώβριο του 1866 στο χωριό Ζεμενίκο(Σερμενίκο;)  ο φοροεισπράκτορας κακομεταχειρίζεται τους μη έχοντες να πληρώσουν που αντιστέκονται και σκοτώνεται ένας χωροφύλακας..

     Αρχές Δεκεμβρίου του 1866  οι κάτοικοι της Αργιθέας και των Αγράφων ως και του Ραδοβιζίου  μη αντέχοντας τις θηριωδίες των Τουρκαλβανών, αρνούνται να συμμορφωθούν ακόμα και στις υποδείξεις των προκρίτων,  ξεσηκώθηκαν και πάλι με επικεφαλής το Γεώργιο Καραούλη, τον Αθανάσιο Αλεξανδρή, τον Απόστολο Τόλια, τον Αθάνατο από το Μπλάσδο  κ.α.

     Ο Δημήτριος Κουτρούμπας γράφει:

« Στο Κεφαλοχώρι Πετρίλο Αγράφων από το οποίο είχε εκδιωχθεί η Τουρκαλβανική φρουρά του τοπικού δερβέναγα Ιλιάσμπεη Τάβλιαρη είχαν συγκεντρωθεί πάνω από 200 επαναστάτες, οι οποίοι αυξάνονται συνεχώς. Εγκατέστησαν εκεί και το αρχηγείο τους, εξέλεξαν ως Αρχηγούς τον Αθανάσιο Αλεξανδρή από το Λιάσκοβο, τον Αγραφιώτη και παλιό αρματωλό Γιώργο Καραούλη, το Χειμαριώτη Κ. Κυριάκο, το Νάκο, το Γκόλια, το Γρανίτσα, τον Κοντονίκα και άλλους, συνέστησαν μία «ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΘΕΣΣΑΛΩΝ ΑΓΡΑΦΙΩΤΩΝ» και σχεδιάζαν την παραπέρα πορεία του αγώνα. Εγκαθιστούν φρουρά μετά την αποχώρηση των Τουρκαλβανών στη Γέφυρα Κοράκου και έχοντας βάση τα Πετρίλια επεκτείνουν την επαναστατική τους δράση. «Έτσι στις 22 Νοεμβρίου 200 περίπου από αυτούς περικύκλωσαν την Τουρκική φρουρά του Νεοχωρίου Αγράφων(Τουρκαλβανοί με επικεφαλής το Γιακούμπεη)».

    Στις 24.11.1866 οι ίδιοι επαναστάτες επιτέθηκαν στην Αλβανική φρουρά που ήταν στην Καστανιά και επειδή αυτή ενισχύθηκε υποχώρησαν στις 25.11.1866 προς τα χωριά Μαστρογιάννι και Απιδιά όπου και λαμβάνουν είδηση να επιστρέψουν στην Αργιθέα για να υποστηρίξουν το πέρασμα στη θρυλική Γέφυρα Κοράκου . Κατά την έκθεση των γεγονότων από το Δερβέναγα των Αγράφων η μάχη φέρεται να έγινε 26-27.11.1866 και μεταξύ των επικεφαλής είναι ο Γεώργιος Καραούλης.

     Τέλος Νοεμβρίου έρχονται στα Πετρίλια Ραδοβιζινοί επαναστάτες και εκεί στήνεται Κοινό Στρατηγείο. Αναφέρεται στην εφημερίδα ΧΑΡΤΗΣ πως είχαν σφραγίδα που έφερε το θυρεό του Ελληνικού Στέμματος και γύρω τις λέξεις: ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ».

     Τον ίδιο τίτλο με το θυρεό και τις λέξεις «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ η ΘΑΝΑΤΟΣ» είχαν και οι σημαίες τους.

     Επιστολή τους έγραφε:

     « Μη δυνάμενοι πλέον να ανεχθώμεν την τυραννίαν του Σουλτάνου εξεγειρόμεθα…ζητούμεν την ελευθερίαν μας…και την ένωσίν μας μετά της μητρός Ελλάδος…Ημείς σας θεωρούμεν συμπολίτας μας. Εάν θελήσετε να μας κτυπήσετε  ή να μας δολιευθήτε αλλοίμονόν σας…Κοινόν συμφέρον είναι να απαλλαγώμεν και Χριστιανοί και Οθωμανοί, μιας αδίκου και παρανόμου εξουσίας.

                             Εν Πετρίλω τη 2^α Δεκεμβρίου 1866»

Η επιστολή αυτή δεν βρήκε απήχηση.

      2^η επιστολή «Προς τους ευγενεστάτους κ.κ.» λέει:

     Μη δυνάμενοι πλέον να ανεχθώμεν υτην τυραννίαν του Σουλτάνου, ως και εις τας προκηρύξεις μας εμφαίνονται εκτεταμένως τα αίτια ταύτης, ελάβομεν τα όπλα όπως ανακτήσωμεν την ελευθερίαν, ην άπασα η Ελευθέρα Ελλάς κατά το 1821 ανέκτησεν και κατά συνέπειαν σας παρακαλούμεν, ως και πάντα φιλελεύθερον Έλληνα, ίνα δια της παρουσίας και των όπλων του μας συνδράμει»

                                    Εν Πετρίλω τη 2^α Δεκεμβρίου 1866

                                                Η ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ

«Αθανάσιος Αλεξανδρόπουλος-είναι ο Αθανάσιος Αλεξανδρής, Γεώργιος Καναβού Οικονόμου, Γεώργιος Παπαϊωάννης, Θεμιστοκλής Γ. Κουτσόπουλος, Δημήτριος Στάθης και λοιποί, ων τα ονομάτα δια το δυσανάγνωστον δεν δυνάμεθα να αναγνώσωμεν».

     Εδώ σημειώνω την προσωπική μου θέση πως ο Γεώργιος Καναβού Οικονόμου δεν είναι ένα πρόσωπο και το πρόσωπο αυτό δεν είναι ο Γεώργιος Καραούλης όπως εσφαλμένα αναφέρεται από τον Δημήτριο Κουτρούμπα. Πρόκειται περί δύο προσώπων, εκ των οποίων ο ένας είναι ο Μποκοβιτσάνος Προεστός Γεώργιος Καναβός που αποδεδειγμένα είναι στον Αγώνα από την Επανάσταση του 1854, ο δε άλλος είναι με το επώνυμο Οικονόμου και προφανώς είναι ή από Πετρίλο ή από Βραγκιανά. Επώνυμο Καναβός δεν είχε λόγο να φέρει ο Γεώργιος Καραούλης αφού δεν είχε καταγωγή (συγγένεια) από αυτούς όπως εσφαλμένα αναγράφεται από τον Δημήτριο Κουτσούμπα.

     Ο Γεώργιος Καραούλης είχε επώνυμο ΑΡΑΠΟΣΤΕΡΓΙΟΣ και καταγόταν από την Άρτα. Έπίσης επώνυμο Καναβός δεν υπήρχε ούτε τότε ούτε και σήμερα υπάρχει σε άλλο Χωριό της Αργιθέας πλην της Μπουκοβίτσας(Ανθηρό) όπου η μεγάλη γενεά των Καναβαίων αριθμεί τουλάχιστον 300 μέλη.

     Στο διάστημα αυτό οι Ραδοβιζινοί έχουν έδρα τη Βρεστενίτσα(Πηγές) Άρτας και από το Δεκέμβριο του 1866 οι Αργιθεάτες – Αγραφιώτες επαναστάτες κάμουν έδρα τους την ιστορική Μονή Σπηλιάς όπου και συστήνουν στις 11.12.1866 Κοινό Αρχηγείο «ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΥ».

     Στα τέλη του 1866 εκτυλίσσεται κρίση στο Ηπειρωτικό κλιμάκιο και αποσύρεται ο Πρόεδρος της Προσωρινής Διοίκησης Ηπειρωτικού Αγώνα Αντρέας Κοσσυβάκης από το Μπότσι(Μεγαλόχαρη) . Ο Αργιθεάτης Οπλαρχηγός Γεώργιος Καραούλης μεταβαίνει στο Μπότσι- συναντιέται με τους Ηπειρώτες αρχηγούς και προσπαθούν να πείσουν τον Κοσσυβάκη – ζητούσε αναβολή του Αγώνα για την Άνοιξη λόγω του χειμώνα. Δεν επήλθε συνεννόηση και ο Γ. Καραούλης επιστρέφει στην Αργιθέα για συνέχιση του Αγώνα. Οι δυνάμεις των ανέρχονται σε 1000 ενόπλους.

     Παραθέτουμε εδώ την υπ΄αριθμ. θ3 Διαταγή της Προσωρινής Διοίκησης ΗπειροΘεσσαλίας:

                               Προς τον Σωματάρχην Κύριον Ιωάννην Σελίμην

     Παρακαλείσθε να μεταβήτε και να τεθήτε εις τας διαταγάς του οπλαρχηγού Γεωργίου Καραούλη παρά του οποίου θέλετε λαμβάνει περαιτέρω οδηγίας.

                                            Εν σπιλιά τη 27^η Δεκεμβρίου 1866

                                                         Η Διοίκησις

Αθαν. Αλεξανδρής, Θωμάς Μοζιόπουλος, Β. Ζαχαράκης., Ι. Οικονόμου, Ι. Γεωργίου, Ν. Τσιάκαλος.

-         Στην επανάσταση του 1866-67 με επικεφαλής τους Αλεξανδρή, Καραούλη και άλλους ελέγχονταν η γέφυρα.

-         Στις 27 και 28.12.1866 έγινε σφοδρή μάχη και επικρατούν οι επαναστάτες. Οι Τούρκοι στις 28.12.1866 αναγκάζονται και στέλλουν νέες δυνάμεις στη Γέφυρα υπό τον δερβέναγα Χαλήλβεη Φράσαρη

-         Στις 5.1.1867 ο Γάλλος Πρόξενος στα Ιωάννινα ΣΑΜΠΟΥΑΣΩ αποσταλείς από τις Ευρωπαϊκές Δυνάμεις φίλα προσκείμενες στην Τουρκία φθάνει στη Γέφυρα Κοράκου όπου συναντά τους 54 εκπροσώπους των Ηπειρω-Θεσσαλών επαναστατών και τους καλεί να αποχωρήσουν.

-         Εκεί οι Γεώργιος Καραούλης  και Αθανάσιος Αλεξανδρής απευθυνόμενοι στον Γάλλο λένε μεταξύ άλλων:

-         Γ. Καραούλης:«Ζωή με τον Τούρκον δεν υποφέρεται πλέον, Κύριε Πρόξενε ή θα χαθώμεν ή του Σουλτάνου υπήκοοι δεν θα τελώμεν εις το μέλλον».

-         Αθ. Αλεξανδρής: « Κύριε Πρόξενε, εάν πράγματι ενδιαφέρεστε δι’ ημάς, δια το καλόν ημών και την ειρήνην και ασφάλειαν εις την περιοχήν, τότε βοηθήσατε δια της Κυβερνήσεώς σας να ελευθερωθώμεν από τον απεχθή ζυγόν των Οθωμανών, άλλως αδίκως κοπιάσατε και κοπιάζετε ίνα μας πείσητε να παύσωμεν τον περί ελευθερίας και δικαιοσύνης αγώναν μας. Ημείς ωρκίσθημεν ή να νικήσωμεν και ζήσωμεν ελεύθεροι ή ν’ αποθάνωμεν πολεμούντες δια την ελευθερίαν μας» 

-          

-          Έχοντας αποκτήσει άποψη του χώρου ο Γάλλος πρότεινε στους Τούρκους να επιχειρήσουν ζεύξη του Αχελώου με φουσκωμένους ασκούς ζώων, πράγμα που έπραξαν στις 16. 1.1867 καταφέρνοντας να περάσουν και από τα πλάγια να ξαφνιάσουν τους επαναστάτες που μπροστά στον όγκο του εχθρού και στην τροπή των πραγμάτων στις 17.1.1867 οπισθοχωρούν εγκαταλείποντας τη Γέφυρα Κοράκου, που είναι το μοναδικό πέρασμα και μεγίστης σημασίας. Σημειωτέον πως ήταν η μεγαλύτερη μονότοξη γέφυρα των Βαλκανίων με άνοιγμα βάσης 46 μέτρα και ύψος 26 μέτρα και από τις δυό της πλευρές υπήρχαν Τούρκιες Κούλιες-Τελωνεία.

-          

Οπισθοχωρώντας από τη Γέφυρα Κοράκου οι Επαναστάτες σχημάτισαν μία ομάδα με τους Γ. Καραούλη, Αντρέα Ζαχαράκη, Αντρέα Γρανίτσα, Δημήτριο Κουτσουράκη, Ιωάννη Κοντονίκα κ.α  με 200 άντρες και στο δρόμο προς τη Σπηλιώτισσα πέφτουν επάνω σε 2.500 χιλιάδες Τουρκαλβανούς του δερβέναγα Χαλήλ Πασά- συγκρούονται και φτάνοντας τη νύχτα στη Μονή κυκλώθηκαν εκεί και από νέες δυνάμεις του εχθρού Ιμπραήμ πασά των Ιωαννίνων( 1500 τακτικοί και 500 άτακτοι) που ήρθε μέσω Βαλκάνου-Μαρτεντσικού-Μποκοβίτσας - Τριζόλου και κατέλαβε τη Στεφανιάδα.

Στις 25.1.1867 - 90 επαναστάτες με τους οπλαρχηγούς των –μεταξύ αυτών και οι Αλεξανδρής και Γ. Αγραφιώτης- καταφέρουν και διασπούν τον κλοιό διαφεύγοντας προς Στεφανιάδα όπου συναντιούνται με τον Γ. Καραούλη.

Στη συνέχεια οι οπλαρχηγοί Κυριάκος Καράμπασης και Κωσταρέλος με τα σπαθιά τους επιχειρούν ηρωϊκή έξοδο. Εμειναν πίσω περί τους 35 επαναστάτες ως τις 4.2.1867 που και αυτοί, ενώ κανονιοβολείται η Μονή Σπηλιάς, επιχειρούν έξοδο αφήνοντας πίσω 5 νεκρούς.

Στα τέλη Ιανουαρίου 1867 στην ομάδα 50 Αγραφιωτών που έχουν καταφύγει στη Μονή Ρεντίνας είναι και ο Γ. Καραούλης. Δυνάμεις 1000 αντρών και πλέον του Χαλήλ Πασά κυριεύουν τη Μονή και διασώζονται μόλις 10 επαναστάτες μεταξύ των οποίων και ο Γ. Καραούλης που κατευθύνεται προς Νευρόπολη και Αργιθέα.

Στις 2 Μαρτίου 1867 η Προσωρινή Κυβέρνηση Ηπείρου-Θεσσαλίας από το Μεζήλο που είχε την έδρα της έστειλε κατά της Τουρκικής φρουράς στη Γέφυρα Κοράκου τους Αντρέα Ζαχαράκη, Δημήτριο Αλεξανδρή, Κων/νο Κρίκα και Γεώργιο Ντρούβα με αρκετές δυνάμεις οι οποίες σε συνεργασία με τις Ραδοβυζινές δυνάμεις, μετά πεισματώδη και πολύνεκρη μάχη ανακατέλαβαν τη Γέφυρα και επανασύνδεσαν τα δυο στρατόπεδά τους.

Στα τέλη Μαρτίου του 1867 οι Γ. Καραούλης και Κοντονίκας ανακαταλαμβάνουν τη Μονή Σπηλιάς.

Σε ενθύμηση στο Μηνιαίο Μαΐου (εκδ. 1742) του Αγ. Νικολάου Λιασκόβου σημειούται: «1867 Απριλίου 28 Λιάσκοβον. Κάνω θύμησην τον καιρόν που ήρθαν ταμπούρια εις Βραγκιανά και Λιάσκοβον και Μποκοβίτζα και Παλιοχώρια και έκατζαν ταμπούρια μήνες δέκα, 1800 νομάτοι εις όλα τα χωριά. Το γράφω δια θύμησην…».

Το Φεβρουάριο του 1869 στη συνδιάσκεψη των Παρισίων υπό την απειλή των Τούρκων οι Ευρωπαίοι υποχρέωσαν το ελεύθερο Ελληνικό Κράτος να εγκαταλείψει τον αγώνα των επαναστατών και οι περισσότεροι έγιναν πρόσφυγες-κυρίως στη Λαμία- π.χ η οικογένεια Αλεξανδρή.

Οι Λάμπρος Γριβέλλας και Γεώργιος Κλήμος γράφουν για τους

επαναστάτες του Ηπειρο-Θεσσαλικού Αγώνα:

« Μόνοι και αβοήθητοι έγραψαν ιστορία και δόξασαν τη Γέφυρα Κοράκου, τη Μονή Σπηλιάς και τη Ρεντίνα. Το σημαντικώτερο όμως ανατάραξαν και πάλι- 10 χρόνια μετά την επανάσταση του 1854, τα πνεύματα των υποδούλων και μεταλαμπάδευσαν τη φλόγα της ελευθερίας στο απελευθερωτικό κίνημα του 1877-78 που έφερε την ένωση της Θεσσαλίας και μέρος της Ηπείρου με τη μητέρα Ελλάδα».

                          ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1878-79

-         Στην Επανάσταση του 1877-78 οι αδερφοί Γιωργάκης και Δημήτριος Αλεξανδρής οργάνωσαν τον αγώνα για την απελευθέρωση στην Αργιθέα. Πρώτος ήρθε τα Χριστούγεννα του 1877 στο Λιάσκοβο ο Γιωργάκης και λίγο μετά ο Δημήτριος( μυημένοι στους σκοπούς της Αδελφικής Ένωσης) και άρχισαν την οργάνωση του αγώνα στα χωριά της Αργιθέας. Μαζί τους ήταν και οι Ι. Οικονόμου και Π. Κουλουζάκης που οργάνωναν τα Βραγκιανά, Αργύρι, Σελιπιανά.

-         . Ο μεγάλος Αργιθεάτης Επαναστάτης ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΟΥΛΗΣ  δε ζει πλέον για να συμμετάσχει και να δει σε λίγο Ελεύθερη την Πατρίδα του την Αργιθέα και την Ήπειρο Θεσσαλία για την οποία τόσο αγωνίσθηκε.

-         Τον Ιανουάριο του 1878 η Ελληνική Κυβέρνηση στέλνει στρατό στη Θεσσαλία. Όμως τελεσίγραφο των Μεγάλων Δυνάμεων την αναγκάζει και τον αποσύρει πριν φτάσει στο Δομοκό.  Τότε, εκπλήσσοντας τους πάντες,  170 υπαξιωματικοί-οπλίτες με επικεφαλής τους επιλοχίες Δημήτριο Τερτίππη και Γεώργιο Λάϊο δεν υπακούουν και ορίζοντας επικεφαλής της επανάστασης τον λοχαγό πυροβολικού Κων/νο Ισχόμαχο που βοηθείται από τους αξιωματικούς Γεώργιο Φιλάρετο, Ι. Ιγγλέση και Δημ. Σούτσο συνεχίζουν την πορεία τους για τον αγώνα της απελευθέρωσης της Θεσσαλίας. Ξεσηκώνονται οι Θεσσαλοί από το Πήλιο ως τον Όλυμπο και εκείθεν στα Άγραφα και στον Κάμπο. Αμέτρητες οι μάχες κι οι Τούρκοι δείχνουν πανικό.

-          Στην Αργιθέα οι Τουρκικές φρουρές Βραγκιανών και Λιασκόβου, όπως και της Στεφανιάδας  πανικοβλήθηκαν βλέποντας τον ξεσηκωμό και μετά συμφωνία έφυγαν δια παντός.

-         Το Πετρίλο κατά τον Φιλάρετο απελευθερώθηκε στις 20 Φεβρουαρίου  1878.

-           Οι αδερφοί Αλεξανδρή συγκέντρωσαν δύναμη 360 αντρών και μαζί με τον Οπλαρχηγό του Ραδοβυζίου Ματσούκη ανέλαβαν τη φρούρηση της Γέφυρας του Κοράκου. Οι Αλεξανδραίοι έλαβαν επιχορήγηση 5000 δραχμών για το λόγο ότι αποδεδειγμένα συγκρούσθηκαν με τους Τούρκους στη Γράλιστα, στο Φανάρι και το Μαυρομμάτι, στα Στενά της Πόρτας και στο Μουζάκι και έτσι αντιμετώπισαν τις ανάγκες των 350 και πλέον αντρών του σώματος.

-         Στις 3 Μαρτίου 1878 ο Γιωργάκης Αλεξανδρής έλαβε μέρος στη μάχη των Στενών του Μουζακίου και διακρίθηκε με τους Αργιθεάτες άντρες του. Ο κουνιάδος του Γρηγόρης Στουρνάρας έπιασε τα Στενά της Πόρτας. Στις 4 Μαρτίου  ο Θ. Ζιάκας μπήκε με τους άντρες του μέσα στο Μουζάκι σφίγγοντας τον κλοιό στον Τουρκαρβανίτη Μουσά Γκέκα και τους άντρες του. Δυνάμεις των Τούρκων που έρχονταν από το Φανάρι σε ενίσχυση χτυπήθηκαν από το Δημήτριο Αλεξανδρή ο οποίος στη συνέχεια ήρθε και ταμπουρώθηκα στην Επισκοπή και στα υψώματα του Μπελετσίου ανακόπτοντας τους Τούρκους που ερχόταν από Τρίκαλα. Μετά σφοδρή πολιορκία και εξουθένωσή τους ο Μουσά Γκέκα ζήτησε να παραδοθεί φωνάζοντας «μπέσα για μπέσα».

-               Έγινε η παράδοση και κατά τον ιστορικό Μιλτιάδη Σεϊζάνη, που έλαβε και μέρος στη Μάχη, ο Μουσά Γκέκα απέστειλε το εξής επιστόλιον: «Νταλιάμ-βεη, σήμερα μην κάνης τουφέκι, αύριο κάνε.»  

-         Υπήρξε μετά μία σοβαρή διαφωνία για τους ομήρους μεταξύ των Αλεξανδραίων και ανταρτών που ήθελαν την εξόντωσή τους. Όμως επικράτησε η γνώμη του Αλεξανδρή, του Στουρνάρα και του Αθαν. Τζουβάρα και οι όμηροι εστάλησαν στη Λαμία, όπου και αφέθηκαν ελεύθεροι.

-         Στις 9 Μαρτίου ο Αλεξανδρής με τους Γρανίτσα και Γαζή αφοπλίζουν 8 Τουρκαλβανούς.

-         Στις 11 Μαρτίου του 1878 σε μια σφοδρή επίθεση των Τούρκων με πυροβολικό στην Πόρτα οι επαναστάτες χάνουν τη μάχη- αφήνουν νεκρούς και σκορπίζονται σε διάφορες κατευθύνσεις. Οι Αλεξανδραίοι πήγαν στη Γράλιστα.

-         Στις 21 Μαρτίου 1878 έχουμε την μεγίστης σημασίας μάχη της ΜΑΤΑΡΑΓΚΑΣ  και εν συνεχεία στους Σοφάδες. όπου οι Αργιθεάτες συμμετέχουν και δίνουν τον υπέρ πάντων αγώνα.

-         Στις 2 Απριλίου 1878 αποφασίσθηκε όπως οι Αδερφοί Αλεξανδρή με τους Αδερφούς Ζουλούμη κατέχωσι το Μισσέ Νικόλα(Μεσινικόλα).

-         Στην εφημερίδα «Εθνικόν Πνεύμα» στις 14 Απριλίου του 1878 δημοσιεύεται είδηση που φέρει τους Αλεξανδραίους να βοηθούν στον Όλυμπο με πολεμοφόδια αι άλλα μέσα τους επαναστάτες του Επισκόπου Κίτρους Νικόλαου Δουμπιώτη.

Κυρίες και Κύριοι,

                              Η επανάσταση στην περιοχή Αγράφων και Αργιθέας κρατάει ως το τέλος του 1878. Με πρωτεργάτες τους αδερφούς Αλεξανδρή, τον Καναβό, τους Οικονομαίους, τον Ποζιό κ.λπ  ο αγώνας κατέληξε στην ποθητή Ελευθερία!!!

     Στις 23.6.1880 στο Συνέδριο του Βερολίνου αποφασίζεται η απελευθέρωση της Θεσσαλίας-πλην της Ελασσόνας- και της Άρτας.

     Στις 24.6.1881 υπογράφεται η συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως και στις 18.8.1881 ο Ελληνικός Στρατός εισέρχεται στην πόλη της Καρδίτσας.

     Σε ενθύμηση διαβάζουμε: « Αυγούστου 23 1881, της Παναγίας του Σέλτσου, ήρθε η λεφτεριά μας. Ο Ελληνικός στρατός εισέρχεται σήμερα στα Τρίκαλα, την πρωτεύουσά μας. Εχθές εις το Φανάρι. Ο Δημ. Αλεξανδρής με τον αδερφό του και οι άλλοι αρχηγοί μας είναι εις την υποδοχήν. Εμείς γλεντούμε με τα βιολιά. Ο Θεός έδωσε τη συγκατάθεσή του εις την ελευθερίαν μας. Αυτά δια θύμησην.». 

      Κατά τον Γ. Φιλάρετο η Θεσσαλική Επανάσταση του 1878 δεν στηρίχθηκε από το Εθνικό Κέντρο και την Εθνική Κυβέρνηση. Τους Κυβερνώντες ο Φιλάρετος τους χαρακτήρισε στενοκέφαλους, περίεργους, αδρανείς, αμελείς, αντιφατικούς, αργούς, ασυγχρόνιστους και κοντόφθαλμους.

     Αυτοί οι χαρακτηρισμοί και μόνο, σε συνδυασμό και με τη μόνιμη ταχτική και ανθελληνική στάση και συμπεριφορά των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης, που και σήμερα η ίδια δυστυχώς συνεχίζει να είναι,  καταδεικνύουν πως η απελευθέρωση της Θεσσαλίας και Άρτας οφείλεται σε ανθρώπους που έμαθαν να είναι Πατριώτες, να ζουν ελεύθεροι!!! Καταδεικνύεται και η συνεισφορά της Αργιθέας και των Επαναστατών της. 

      Η απελευθέρωση της Θεσσαλίας οφείλεται, όπως ακούσατε,  κατά ένα μεγάλο μέρος και στους Αγραφιώτες-Αργιθεάτες – Ασπροποταμίτες  και στους αδελφούς Ραδοβυζινούς που ένιωθαν στην ψυχή τους πως οι λέξεις ΕΛΛΑΔΑ και ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ είναι λέξεις ταυτόσημες!!!

     Κυρίες και Κύριοι,

                                      στους Προγόνους μας Αργιθεάτες και όλους όσους  μάχεψαν για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας η σημερινή εκδήλωση είναι η τιμή τους στους αιώνες. Πιστοί στην Πατρίδα αγωνίσθηκαν για την Ελευθερία και εμείς οι νεότεροι Αργιθεάτες να είμαστε υπερήφανοι για αυτούς.

     Το σημερινό μικρό μου πόνημα θα συνεχισθεί στο μέλλον για να τεκμηριωθεί περισσότερο στη μνήμη όσων αγωνίσθηκαν.

                                                    Ευχαριστώ για την υπομονή σας

                                                             Ο    Ε ι σ η γ η τ ή ς

                                                Μενέλαος  Νικ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

                                                   Εξ Ανθηρού Αργιθέας Αγράφων